Wojciech Kreft
October 17, 2025
•
Arteterapia, często nazywana również terapią przez sztukę, jest profesjonalną formą pomocy psychologicznej, która wykorzystuje twórczość artystyczną w celu poprawy dobrostanu emocjonalnego, społecznego i fizycznego. W ostatnich latach, wraz z rozwojem technologii immersyjnych i coraz szerszym dostępem do nowoczesnych narzędzi, terapeuci zaczęli łączyć klasyczną arteterapię z wirtualną rzeczywistością (VR). To połączenie klasycznej metody i innowacyjnego narzędzia otwiera zupełnie nowe możliwości pracy dla arterepautów.
Czym jest arteterapia? Definicja, formy i korzyści
Zgodnie z definicją Brytyjskiego Stowarzyszenia Arteteraputów (BAAT), arteterapia to rodzaj psychoterapii, w której działania twórcze stanowią narzędzie do wyrażania emocji i porozumiewania się. Celem terapii poprzez sztukę jest wspieranie osób niezależnie od wieku czy poziomu sprawności w lepszym rozumieniu siebie, radzeniu sobie z trudnymi emocjami oraz budowaniu samoświadomości i wewnętrznego rozwoju.
Arteterapia obejmuje szerokie wachlarz form ekspresji artystycznej: od malarstwa, rzeźby, kolażu i grafiki, przez muzykę i taniec, aż po fotografię, literaturę czy media cyfrowe. Dobór technik i formy terapii zależy od potrzeb, wieku, możliwości i indywidualnych preferencji uczestnika, a także od celów terapeutycznych. Arteterapia może mieć charakter indywidualny (m.in. w pracy nad emocjami, traumą, tożsamością), a także grupowy - wspierając komunikację, umiejętność współpracy czy wzmacniając poczucie przynależności.
Terapia przez sztukę pozytywnie wpływa na wiele obszarów funkcjonowania:
- emocjonalny – pozwala rozpoznawać, wyrażać i regulować emocje,
- poznawczy – wspiera koncentrację, pamięć, planowanie i refleksję nad sobą,
- społeczny – rozwija empatię, komunikację i zaufanie,
- motoryczny i sensoryczny – angażuje zmysły i wspiera koordynację wzrokowo-ruchową,
- tożsamościowy – pomaga budować poczucie wartości i sprawstwa.
Skuteczność arteterapii potwierdzają liczne badania i studia przypadków – zarówno w pracy z dziećmi, młodzieżą, jak i dorosłymi. Uczestnicy terapii przez sztukę odczuwają m.in. redukcję napięcia emocjonalnego, wzrost samooceny, poprawę relacji interpersonalnych oraz lepsze radzenie sobie ze stresem i traumą.
Arteterapia w pracy z dziećmi i młodzieżą z SPE
Arteterapia w pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE) łączy pracę terapeutyczną, twórczość artystyczną oraz wiedzę z zakresu pedagogiki specjalnej. Materiał artystyczny, pozwalający na niewerbalną autoekspresję, staje się niejako „językiem” diagnozy funkcjonalnej, pozwalającym na regulację emocji i budowanie relacji.
Plan pracy z dzieckiem opiera się na indywidualnych potrzebach ucznia i podlega systematycznej ewaluacji efektów. Przykładowe opisy przypadków ze szkół i gabinetów potwierdzają, że dobrze ustrukturyzowane działania arteterapeutyczne wspierają m.in. koordynację wzrokowo-ruchową, grafomotorykę, organizację percepcyjną oraz komunikację u uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, co przekłada się na lepsze funkcjonowanie szkolne i poczucie sprawstwa.
Jak terapia przez sztukę wspiera uczniów z SPE?
Skuteczność arteterapii w pracy z uczniami ze SPE wynika z możliwości indywidualnego dopasowania materiału i formy działania do potrzeb konkretnego dziecka. Uczniowie w spektrum autyzmu często mają trudność z werbalnym opisaniem emocji, a arteterapia pozwala im wyrażać uczucia za pomocą barw, gestu, rytmu czy kształtu. Tworzenie staje się wówczas bezpiecznym kanałem komunikacji, dzięki któremu mogą przekazać to, co trudno wyrazić słowami.
Dla dzieci z ADHD działania twórcze pełnią rolę wspierającą w regulacji emocji i energii – praca w konkretnym rytmie, z wykorzystaniem ruchu i zmysłów, pomaga skupić uwagę, zwiększyć kontrolę nad impulsami i rozładować napięcie w sposób konstruktywny. Z kolei u uczniów z niepełnosprawnością intelektualną arteterapia wspiera rozwój poznawczy, motoryczny i emocjonalny – proste, powtarzalne czynności budują poczucie sprawstwa i kompetencji, a doświadczenie sukcesu wzmacnia samoocenę.
Wirtualna rzeczywistość (VR) jako nowe narzędzie arteterapeutyczne
Wirtualna rzeczywistość (VR) coraz śmielej wkracza do świata terapii i edukacji, oferując narzędzia, które mogą skutecznie wspierać proces twórczy, a także rozwój dzieci oraz młodzieży. Dzięki specjalnym goglom i kontrolerom użytkownik przenosi się do trójwymiarowego, cyfrowego świata, w którym może malować, rzeźbić, projektować przestrzeń czy tworzyć obiekty - tak jak w tradycyjnej pracowni, z tą różnicą, że tu ograniczenia fizyczne przestają istnieć. Kluczowym zjawiskiem w terapii VR jest immersja, czyli poczucie pełnego zanurzenia w wirtualnym środowisku, które angażuje zmysły, co sprzyja koncentracji i wewnętrznemu skupieniu.
W kontekście arteterapii VR pełni rolę bezpiecznej przestrzeń do ekspresji. Dziecko może eksperymentować z kolorem, ruchem i kształtem bez lęku przed oceną czy popełnieniem błędu – jednym gestem może cofnąć zmianę lub rozpocząć proces od nowa. Ta swoboda i brak ryzyka porażki budują poczucie sprawstwa, wspierają regulację emocji i pozwalają doświadczać radości z tworzenia. Wiele dzieci, szczególnie w spektrum autyzmu czy z trudnościami emocjonalnymi, reaguje na VR zwiększonym poczuciem bezpieczeństwa – cyfrowa przestrzeń daje im kontrolę nad bodźcami, a jednocześnie umożliwia symboliczne, niewerbalne wyrażenie emocji, które trudno nazwać słowami.
Spośród ogólnodostępnych aplikacji VR z łatwością znajdziemy takie, które mogą stanowić element arteterapii. Programy takie jak Open Brush, Painting VR czy SculptrVR pozwalają malować i rzeźbić w przestrzeni trójwymiarowej, tworząc dzieła otaczające użytkownika, co pozwala na interakcję z nimi z każdej strony. Dodatkowo, takie doświadczenie „bycia wewnątrz obrazu” ma silny wymiar emocjonalny i terapeutyczny – sprzyja autorefleksji, kreatywności oraz rozwijaniu umiejętności poznawczych i motorycznych.
Z perspektywy terapeuty, VR staje się nowym medium pracy w arteterapii, łączącym elementy tradycyjnej terapii poprzez sztukę z atrakcyjną, nowoczesną technologią. Pozwala obserwować proces twórczy w czasie rzeczywistym, analizować wybory dziecka, tempo i dynamikę jego działania. W połączeniu z rozmową i refleksją po sesji VR może stanowić skuteczne narzędzie wspierania emocjonalnej autoregulacji, rozwoju wyobraźni i poczucia kompetencji. Odpowiednio wykorzystana, wirtualna rzeczywistość nie zastępuje sztuki , ale pozwala doświadczać ją głębiej, w sposób, który dotąd był niedostępny.
Zalety połączenia arteterapii i VR
Połączenie arteterapii z wirtualną rzeczywistością otwiera przed terapeutami, psychologami i nauczycielami zupełnie nowe możliwości pracy z emocjami, relacjami i rozwojem poznawczym dzieci oraz młodzieży. VR nie zastępuje tradycyjnej terapii przez sztukę, ale stanowi jej rozszerzenie, które wzbogaca proces twórczy o doświadczenie immersji i aktywnego uczestnictwa.
Zanurzenie w świecie sztuki w VR
VR pozwala uczestnikowi dosłownie wejść w przestrzeń tworzonego dzieła. Dziecko może się wokół niego poruszać, zmieniać perspektywę, modyfikować kolory, światło czy kształt. Taka forma pracy wzmacnia zaangażowanie, koncentrację i motywację, a u młodszych odbiorców – naturalną ciekawość i chęć eksperymentowania.
Redukcja stresu i napięcia emocjonalnego
Technologia VR umożliwia tworzenie bez presji i porównywania, co obniża poziom lęku i napięcia. Możliwość natychmiastowego cofnięcia ruchu, zmiany barwy lub skali dzieła daje poczucie bezpieczeństwa i kontroli, tak istotne zwłaszcza w pracy z dziećmi doświadczającymi nadmiaru bodźców. W badaniach i studiach przypadków zauważono, że nawet krótkie sesje w VR sprzyjają obniżeniu napięcia mięśniowego, spowolnieniu oddechu i poprawie nastroju, szczególnie gdy towarzyszy im element relaksacji lub pracy z oddechem.
Rozwój kompetencji poznawczych i społecznych
Tworzenie w przestrzeni trójwymiarowej w VR aktywizuje myślenie przestrzenne, planowanie, pamięć roboczą oraz umiejętność podejmowania decyzji. W sesjach grupowych dzieci uczą się współpracy i komunikacji. Poprzez wspólne projektowanie (np. mural, rzeźba czy przestrzeń do wyrażania emocji) VR wspiera rozwijanie empatii i kompetencji społecznych, przy jednoczesnym zachowaniu możliwości indywidualnej ekspresji.
Personalizacja doświadczenia terapeutycznego
VR daje możliwość pełnego dostosowania środowiska do potrzeb uczestnika. Można wybrać poziom bodźców, kolory, czy dźwięki w tle. To szczególnie ważne w pracy z dziećmi z nadwrażliwością sensoryczną lub z trudnościami w regulacji emocji. Dzięki temu każde spotkanie w VR może stać się indywidualnie zaprojektowaną przestrzenią bezpieczeństwa i ekspresji.
Wsparcie dla nauczycieli i terapeutów
Dla specjalistów VR staje się praktycznym narzędziem pracy – wiele aplikacji pozwala nie tylko na tworzenie, ale też na zapisywanie i późniejsze analizowanie procesu. Terapeuta może na bieżąco obserwować dynamikę ruchów, sposób reagowania na zmiany czy strategię rozwiązywania problemów. Takie dane wspierają refleksję nad emocjami dziecka i ułatwiają planowanie dalszej pracy.
W rezultacie połączenie arteterapii i VR to nie tylko nowoczesna forma ekspresji, lecz efektywne narzędzie regulacji emocji, rozwoju kompetencji poznawczych i budowania relacji. W środowisku szkolnym i terapeutycznym może ono znacząco poszerzyć możliwości pracy z uczniami, szczególnie tymi, którzy lepiej odnajdują się w świecie obrazu niż słowa.
Bezpieczeństwo w zastosowaniu VR w arteterapii
Bezpieczne korzystanie z wirtualnej rzeczywistości w terapii wymaga jasnych zasad i czujności prowadzącego. Sesje powinny być krótkie, najlepiej 5–10 minut, z przerwami i możliwością natychmiastowego zakończenia w razie dyskomfortu. Szczególną ostrożność należy zachować w pracy z dziećmi z nadwrażliwością sensoryczną, zaburzeniami równowagi lub problemami z koncentracją.
Kluczowe jest także zapewnienie odpowiedniej przestrzeni, higieny sprzętu (dezynfekcja gogli, wymiana nakładek) oraz stopniowe wprowadzanie nowych bodźców. Nad całością procesu powinien czuwać terapeuta lub nauczyciel, który monitoruje emocje i reakcje uczestnika oraz pomaga zintegrować doświadczenie VR z rzeczywistością.
👉 Więcej praktycznych wskazówek dotyczących zasad pracy i bezpieczeństwa w VR znajdziesz w artykule: „Jak bezpiecznie korzystać z VR? Kompletny przewodnik dla nauczycieli i rodziców".
Rekomendacje dla nauczycieli, terapeutów i psychologów
Wprowadzenie wirtualnej rzeczywistości do pracy terapeutycznej lub edukacji nie wymaga zaawansowanego zaplecza technologicznego – kluczem jest świadome i stopniowe wdrażanie VR. Na początek warto wybrać sprzęt prosty w obsłudze, najlepiej bezprzewodowe gogle typu stand-alone (np. Meta Quest). Istotne jest zapewnienie przestrzeni około 2×2 metry i zachowanie zasad BHP – stabilne podłoże, brak przeszkód oraz zadbanie o higienę sprzętu.
W zakresie oprogramowania najlepiej sprawdzają się aplikacje umożliwiające pracę twórczą i kreatywną. Pozwalają one na malowanie i modelowanie w przestrzeni 3D, a jednocześnie są na tyle elastyczne, by dopasować poziom trudności do wieku i możliwości uczestnika. Dla młodszych dzieci oraz osób z nadwrażliwościami sensorycznymi warto wybierać spokojne, mniej dynamiczne środowiska, natomiast starsi uczniowie mogą korzystać z bardziej rozbudowanych programów artystycznych, które umożliwiają eksplorację perspektywy i skali przestrzeni.
Zanim wirtualna rzeczywistość stanie się stałym elementem pracy terapeuty, warto odbyć szkolenie przygotowujące do bezpiecznego i skutecznego wykorzystania VR w terapii. Kurs Terapeuta VR obejmuje obsługę sprzętu, zasady bezpieczeństwa oraz planowanie sesji terapeutycznych w VR w połączeniu z tradycyjnymi metodami. Takie przygotowanie zwiększa pewność w pracy z technologią VR, ułatwia wdrożenie jej jako narzędzia wspierającego terapię i pozwala uniknąć błędów, które mogą mieć długotrwałe negatywne skutki.
Arteterapia z VR – podsumowanie
Arteterapia z wykorzystaniem wirtualnej rzeczywistości to połączenie pracy twórczej i technologii , które odpowiada na potrzeby współczesnych pacjentów, w tym dzieci i młodzieży. VR nie zastępuje terapii, kontaktu ze specjalistą ani klasycznych form ekspresji – rozszerza ich możliwości, wprowadzając uczestnika w trójwymiarowy, bezpieczny świat VR, pełen barw i nieskończonych możliwości. W takim środowisku pacjent może odkrywać emocje, rozwijać samoświadomość i poczucie sprawstwa, a terapeuta zyskuje nowy sposób obserwacji i wspierania procesu rozwoju.
👉 Sprawdź, jak wykorzystać VR w swojej pracy terapeutycznej – skontaktuj się z nami, aby poznać możliwości wdrożenia rozwiązań Unicorn VR World w praktyce.
FAQ – VR w arteterapii
Czym jest arteterapia w VR?
Arteterapia w VR to połączenie terapii przez sztukę z technologią wirtualnej rzeczywistości. Uczestnik tworzy w trójwymiarowym środowisku, co pozwala mu bezpiecznie wyrażać emocje i rozwijać kreatywność.
Jak VR wspiera proces arteterapeutyczny?
VR umożliwia pełne zanurzenie w świecie twórczym – dziecko może malować, rzeźbić i eksperymentować bez lęku przed oceną. Dzięki temu zwiększa się jego poczucie sprawstwa, koncentracja i zdolność regulacji emocji.
Jakie aplikacje VR można wykorzystać w arteterapii?
Najczęściej używane aplikacje to m.in. Open Brush, Painting VR i SculptrVR. Pozwalają one malować i rzeźbić w przestrzeni 3D, rozwijając wyobraźnię, koordynację i świadomość przestrzenną uczestników terapii.
Jak terapeuta wykorzystuje VR podczas zajęć arteterapeutycznych?
Terapeuta obserwuje proces twórczy w czasie rzeczywistym – tempo, ruchy i wybory kolorystyczne dziecka. Analiza tych elementów pomaga lepiej zrozumieć emocje uczestnika i planować dalsze etapy terapii.
Czy arteterapia w VR może zastąpić tradycyjne formy terapii?
Nie. VR stanowi uzupełnienie klasycznej arteterapii, rozszerzając ją o doświadczenie immersji i interakcji. Pomaga pogłębić proces twórczy, ale nie zastępuje kontaktu z terapeutą ani pracy z materiałami plastycznymi.
Jakie korzyści emocjonalne daje arteterapia w VR?
Sesje w VR obniżają napięcie, redukują stres i sprzyjają relaksacji. Dzieci uczą się wyrażać emocje poprzez kolory i ruch, co pomaga im odzyskać równowagę i pewność siebie.
Jak przygotować się do prowadzenia arteterapii z VR?
Terapeuta powinien poznać podstawy obsługi gogli i aplikacji VR oraz zasady bezpieczeństwa. Szkolenie, takie jak Kurs Terapeuta VR, przygotowuje do efektywnego łączenia wirtualnej rzeczywistości z terapią twórczą.
Żródła:
Hacmun, I., Regev, D., & Salomon, R. (2018). The principles of art therapy in virtual reality. Frontiers in Psychology, 9. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.02082
Hadjipanayi, C., Banakou, D., Michael-Grigoriou, D., GET Lab, & Arts and Humanities Division, New York University Abu Dhabi, Abu Dhabi, United Arab Emirates. (2023). Art as therapy in virtual reality: A scoping review. In Frontiers in Virtual Reality. https://doi.org/10.3389/frvir.2023.1065863
Korbut, A. (2016). Arteterapia i jej zastosowanie w obszarze edukacji. DOAJ (DOAJ: Directory of Open Access Journals). https://doi.org/10.14632/eetp.2016.11.41.267
Nieduziak, E. M. (2021). Arteterapia jako forma terapii i wsparcia rozwoju dzieci ze specjalnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi. Od uwag teoretycznych do projektów działań arteterapeutycznych, z pytaniem o tożsamość arteterapii w tle. Warstwy, (4), 56–72. https://journals.ur.edu.pl/w/article/view/8916
Zeevi, L. S. (2021). Making art therapy virtual: Integrating virtual reality into art therapy with adolescents. Frontiers in Psychology, 12. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.584943
